فلسفه وابی سابی و نقص و ناپایداری جهان

فلسفه وابی سابی ؛ هستی و زندگی سراسر ناقص و ناپایدار است

وابی سابی یک فلسفه و جهان‌بینی در سنت ژاپن است که ریشه در یک باور زیبایی شناختی دارد . این جهان‌بینی می‌گوید همه چیز در این جهان دارای نقص بوده و همچنین ناپایدار و گذرا است. در سنت ژاپن یک نوع مراسم چای‌خوری وجود داشت که پس از بسط و گسترش دیدگاه زیبایی‌شناختی وابی سابی در این مراسم از فنجان‌های چای‌خوریِ ناقص و ساده استفاده می‌شد. این کار برعکس روال معمول و مرسوم بود که از فنجان-یا هر کالایی- بی‌نقص و زیبا استفاده می‌شود. پس از گذشت زمان این دیدگاه در سراسر جهان بیشتر شناخته شد و در هنر، کاربرد و مفهومی پیدا شد که زیبایی همواره در کمال و بی‌نقص بودن نیست. وابی سابی که متأثر از آموزه‌های بودیسم بود، یک نوع هنجارشکنی نسبت به دیدگاه کمال‌گرایانه در اکثر سنت‌ها است.این‌که هیچ چیز در این زندگی هم‌چون یک فنجان چای‌خوری که به مرور زمان ممکن است بشکند یا رنگ آن کدر شود، کامل نیست. این نکته فقط در باب اشیاء صادق نیست، تمام موجودات عالم از جمله انسان‌ها همگی دچار نقص ناپایداری هستند.

ما در زندگی همواره بدون استثناء با نواقص و کمبودها مواجهیم و حتی جسم و جان ما رو به فرسودگی است و در طی زمان دچار نقصان سلامت نیز می‌شویم. به تعبیر دیگر از منظر وابی سابی (برگرفته از آموزه‌های بودا) تنها چیزی که در عالم پایدار است، ناپایداری است .

بر اساس این نگرش آدمیان بایستی پذیرای نقص‌هایی باشند که در زیست خویش تجربه می‌کنند و نه تنها این نواقص نباید موجب اندوه شود بلکه باید به‌عنوان حقیقت ناگزیر هستی آن را پذیرفته و حتی از این نیز فراتر، زیبایی را در نواقص دریابند. وجوه اشتراک زیادی میان آموزه‌های وابی سابی و برخی آموزه‌های فلاسفه وجود دارد که محل بحث ما نیست. برای مثال اسپینوزا نیز می‌گفت ما از تحولات آینده بی‌خبریم و به همین سبب بسیاری از غم و اندوهی که داریم بی معناست زیرا غم و اندوه ما ناشی از پیش‌بینی‌های ناآگاهانه‌ی ما در باب وضع نامعلوم آینده است.
حال در نگاه وابی سابی نیز ما نباید برای از دست دادن چیزها-از سلامتی گرفته تا شغ و پول و هرچیز دیگر دچار رنج شویم زیرا زیبایی در نقص است و باید این عیب و نقص‌ها را پذیرا بود و علاوه بر آن ناپایداری در وقایع زندگی را نیز همچون یک واقعیت ناگزیر پذیرفت و حتی از آن لذت برد.

ضرب‌المثل مشهوری در فرهنگ ما می‌گوید: « این نیز بگذرد. » اما نگاه وابی سابی از آن فراتر رفته و معتقد است:” همه چیز می‌گذرد، هیچ چیز پایدار و کامل نیست و تنها نقص و کمبود در هستی پایدار است. بنابراین باید آن را همچون فنجانی ناقص و معیوب که سفالگر بدون زحمت مضاعف آن را ساخته، زیبا و حقیقی دید و از آن لذت برد.”

نکته دیگر در باب این نوع نگاه این است که بسیاری از نارضایتی‌ها و رنج‌های طاقت‌فرسای ما ناشی از فرض‌های کمال‌گرایانه‌ی ماست، چه در روابط و چه در نگاه به زندگی و هستی.

ما دیگری را قضاوت می‌کنیم زیرا توقع کمال داریم. ما از رفتار دیگری می‌رنجیم چون توقع نداریم که عیب و نقصی در او باشد.
ما به دلیل از دست دادن کسی یا چیزی دچار ملال و پژمردگی می‌شویم چون توقع داریم همه‌چیز پایدار باشد.
و ما نسبت به زندگی احساس انزجار و نفرت پیدا می‌کنیم زیرا توقع داریم که وضع مطلوب و بی‌عیب و نقصی دائماً پایدار باشد. همه‌ی این نمونه‌ها ناشی از فرض‌های بی‌بنیاد ما نسبت به ناپایداری و نقص موجود در هستی است. ما به‌ویژه در دوران کنونی این قضاوت کمال‌گرایانه‌ را در باب خودمان نیز داریم. شبکه‌های اجتماعی سختگیرانه‌ترین معیارها را پیش روی ما گذاشته‌اند و کمال‌طلبی را به ما تحمیل کرده‌اند. به این شکل که ما در شبکه‌های اجتماعی بهترین‌ها در هر حیطه‌ای را مشاهده می‌کنیم و توجهات معطوف به بهترین‌هاست. مثلاً بهترین چهره‌ها، بهترین اندام‌ها،بهترین تفریحات،بهترین خانه و ماشین و غیره. این بهترین‌ها باعث شده تا انبوه مخاطبان احساس نقص داشته باشند. حس زشتی، بدهیکل بودن، فقر، و دیگر کمبودهایی که نتیجه‌ی قیاس ویژگی‌های خودشان با افراد استثناء در همان ویژگی است. یعنی دائماً اکثریت خود را با اقلیت قیاس می‌کنند. اگر با عینک وابی سابی بنگریم همگی این نقص‌ها نرمال است و بهترین‌ها نیز در تمام گزینه‌ها دارای کمال نیستند و به سان آن ضرب المثل مشهور باید گفت همان‌طور که همه چیز را همگان دانند،همه چیز را همگان ”دارند. ” البته این به معنای پذیرش کمبودها به‌ قصد انفعال و خودفریبی نیست بلکه پذیرش حقیقت ناپایدار و نقص ناگزیر است در عالم هستی. هیچ چیز پایداری در عالم نیست جز ناپایداری و هیچ کمالی نیست جز زوال.

پ. ن: این نگرش مورد قبول یا رد (نگارنده) نیست. شاید بتوان از موضع دیگری به این مسائل نگاه کرد و مباحث و نکات دیگری را از زوایای دیگر گشوده و دنبال نمود.
اما در اینجا تنها نکاتی مختصر برای شناختی کلی نسبت به فلسفه وابی سابی ارائه شد و تفصیل این بحث را به وقت نامعلومی موکول می‌کنم.

آرین رسولی

کانال تلگرام

اینستاگرام: arianrasouliii@