نویز: نقصی در قضاوت انسان

معرفی کتاب نویز تازه‌ترین کتاب دنیل کانمن

کتاب جدید دنیل کانمن، برنده‌ی جایزه‌ نوبل و نویسنده‌ی کتاب ممتاز “تفکر سریع و کند” به همراه الیور سیبونی و کاس سانستاین به تازگی منتشر شد. این کتاب مانند دیگر کارهای ارزنده‌ی کانمن به موضوعات بسیار مهم حوزه‌ی علوم شناختی و اقتصاد رفتاری و تصمیم‌گیری می‌پردازد. نویسندگان در این کتاب نشان می‌دهند که چگونه پدیده‌ای به نام نویز در بسیاری از زمینه‌ها از جمله در پزشکی، قانون، بهداشت عمومی، پیش‌بینی‌های اقتصادی، پزشکی قانونی، حفاظت از کودکان، بررسی عملکرد و استخدام، خطاهایی ایجاد می‌کند که پیامدهای خانمان‌سوزی دارند.

اگرچه نویز را می‌توان در هر جایی یافت که مردم در حال قضاوت و تصمیم‌گیری هستند، افراد و سازمان‌ها معمولاً به‌طور یکسان آثار مخرب آن را نادیده می‌گیرند که هزینه‌های فراوانی دارد.

نویز با ایده‌های نوین و با تکیه بر همان نوع تحلیل‌های دقیق و گستره‌ی وسیع مطالعات موردی که تفکر سریع و کند را با اقبال بین‌المللی تبدیل کرد، توضیح می‌دهد که چگونه و چرا انسان‌ها در تصمیم‌گیری تا این حد مستعد نویز و سوگیری هستند.

همه‌ی ما فراتر از آن‌چه فکر می‌کنیم، بد قضاوت می‌کنیم. این کتاب با چند راه حل ساده و پیش‌گامانه به بررسی این موضوع می‌پردازد که چه خطاهایی مرتکب می‌شویم و چه کاری می‌توانیم برای رهایی از آن انجام دهیم.

نویسندگان فصل نخست را با یک‌ تمثیل آغاز میکنند که هم معرفی خطای نویز را شروع کرده باشند و هم تفاوت آن را با سوگیری نشان دهند.

تصور کنید که چهار تیم به یک بازی تیراندازی رفته‌اند. هر تیم متشکل از پنج نفر و اعضاء هر تیم یک تفنگ مشترک دارند و هر نفر یک تیر شلیک می‌کند.

شکل 1 نتایج شلیک آنها را نشان می‌دهد.

در حالت ایده‌آل، هر گلوله‌ای باید به چشم گاو نر در مرکز اصابت کند.
این حالت ایده‌آل تقریباً برای تیم A صادق است و شلیک‌های این تیم مطلوب است؛ گلوله‌ها در اطراف چشم گاو نر، نزدیک به یک الگوی مناسب جمع شده‌اند.

ما تیم B را دارای سوگیری یا مغرضانه می‌نامیم، زیرا شلیک‌های آنها به طور سیستماتیک خارج از هدف است.
همان‌طور که شکل 1 نشان می‌دهد، ثبات سوگیری از یک پیش‌بینی پشتیبانی می‌کند. یعنی اگر یکی از اعضای تیم قرار بود یک شلیک دیگر داشته باشد، ما روی اصابت آن در همان حدود منطقه‌ی پنج شلیک اول شرط می‌بندیم. قوام این سوگیری نیز ما را به یک توضیح علّی درباره‌ی آن دعوت می‌کند: شاید مشکل از تفنگ تیم باشد؛ مثلاً لوله‌ی آن خم شده است.

اما ما تیم C را نویزدار می‌نامیم زیرا شلیک‌های آن‌ها ناظر به جایی که احتمال برخورد آن وجود دارد، به‌طور گسترده
پراکنده هستند. علاوه بر این هیچ فرضیه‌ی جالبی برای توضیح نتایج تیم C به ذهن نمی‌رسد.
ما می‌دانیم که اعضای آن تیراندازی ضعیفی دارند و نمی‌دانیم چرا آنها اینقدر نویز دارند.

تیم D هم سوگیری- غرض‌ورزی- دارد و هم پر از نویز است. یعنی هم مثل تیم B، شلیک‌های آن به طور سیستماتیک خارج از هدف است و هم مثل تیم C، ضربات آن به طور گسترده‌ای پراکنده است.

اما این کتاب در مورد تیراندازی به هدف نیست؛ موضوع آن خطای انسانی است.

سوگیری و نویز -انحراف سیستماتیک و پراکندگی تصادفی- اجزای مختلف خطا هستند و اهداف تفاوت را نشان می‌دهند. محدوده تیراندازی در اینجا استعاره‌ای است از آنچه ممکن است در قضاوت انسان صورت بگیرد. به‌ویژه در تصمیم‌گیری‌های متنوعی که سازمان‌ها به نمایندگی از مردم اتخاذ می‌کنند.

در این مواقع دو نوع خطا را خواهیم یافت که در شکل 1 نشان داده شده است. برخی قضاوت ها با سوگیری (مغرضانه و متعصبانه) هستند؛ آنها به طور سیستماتیک از هدف دور می‌شوند.

اما سایر قضاوت‌ها مشحون از نویز هستند، زیرا افرادی که انتظار می‌رود بر یک هدف معینی توافق کنند، حاصل کارشان در نقاط بسیار متفاوتی در اطراف هدف قرار می‌گیرد. بسیاری از سازمان‌ها، متأسفانه هم دچار تعصب سوگیری هستند و هم نویز.

شکل 2 یک تفاوت مهم بین سوگیری و نویز را نشان می‌دهد.

این شکل نشان می‌دهد که کافی‌ست فقط پشت اهدافی که تیم‌ها به آن تیراندازی می‌کردند به شما نشان داده می‌شد بدون هیچ نشانه‌ای از چشم گاو نر که آن را هدف گرفته بودند. چه چیزی را در میدان تیر خواهید دید؟

از پشت هدف نمی‌توانید تشخیص دهید که شلیک‌های تیم A به چشم گاو نزدیکتر است یا تیمB. اما با یک نظر تشخیص می‌دهید که تیم‌های C و D پر از نویز هستند و تیم‌های A و B نه.

در واقع شما به همان میزان که در شکل 1 پراکندگی را تشخیص می‌دهید، توانایی تشخیص پراکندگی در شکل 2 را هم دارید.

بنابراین یک ویژگی فراگیر نویز این است که می‌توانید آن را تشخیص داده و اندازه‌گیری کنید در همان حالی که چیزی در مورد هدف یا سوگیری نمی‌دانید.

ویژگی کلی نویز که از تمثیل چشم گاو نر توسط نویسندگان نقل شد برای آنها ضروری است و هدف اصلی این کتاب به‌شمار می‌رود، زیرا بسیاری از نتیجه‌گیری‌های ما از مَفَّر و گریزگاه آن میگذرد و استخراج می‌شود.

برای درک اشتباه در قضاوت، باید هم سوگیری و هم نویز را درک کنیم. گاهی همان‌طور که نویسندگان کتاب نشان می‌دهند؛ نویز مشکل مهم‌تری است ولی در گفتگوهای عمومی در مورد خطای انسانی و در سازمان‌ها در سراسر در جهان، نویز به ندرت شناخته می‌شود‌ در حالی که سوگیری ستاره‌ی نمایش است.
نویز مانند بازیگری‌ست که معمولاً پشت صحنه پنهان است.

موضوع سوگیری هزاران بار مورد بحث و فحص قرار گرفته؛ در مقالات علمی و ده‌ها کتاب مشهور که تعداد کمی از آنها به موضوع نویز اشاره کرده‌اند.
اکنون این کتاب به ادعای نویسندگان کوششی است برای اصلاح و برقراری تعادل در این زمینه.

در تصمیم گیری‌های دنیای واقعی، میزان نویز اغلب به طرز فجیعی زیاد است.
در ادامه چند نمونه از میزان هشداردهنده‌ی نویز در موقعیت‌های موجود آورده شده است که دقت در این موقعیت‌ها بسیار حائز اهمیت است:

• پزشکی سرشار از نویز است.
در مواجهه با یک بیمار مشابه، پزشکان تشخیص‌ها و نسخه‌های گوناگونی ارائه می‌کنند. قضاوت‌های مختلف در مورد اینکه آیا بیماران سرطان پوست یا سینه، بیماری قلبی، سل، ذات‌الریه دارند یا خیر.
نویز به‌ویژه در روانپزشکی قابل توجه است، جایی که بدیهی است که قضاوت ذهنی مهم است.
نویز همچنین در مناطقی که ممکن است مورد انتظار ما نباشد، مانند خواندن اشعه ایکس نیز فراوان یافت می‌شود.

• تصمیمات مربوط به حضانت کودکان پر از نویز هستند.
مسئولان پرونده‌های حمایت از کودکان باید ارزیابی کنند که آیا کودکان در معرض خطر آزار و اذیت هستند یا خیر، و اگر چنین است، آیا آنها را به مراکز نگهداری منتقل کنند یا خیر.
این سیستم نویز دارد، برخی از مسئولان احتمال بیشتری نسبت به دیگران برای فرستادن فرزند به مراکز نگهداری دارند.
پیامدهای این تصمیمات: نرخ بزهکاری بیشتر و بسی آسیب‌های دیگر است.

• پیش‌بینی‌ها نیز پر از نویز هستند.
پیش‌بینی‌کنندگان حرفه‌ای، پیش‌بینی‌های بسیار متفاوتی دارند. برای مثال در مورد فروش احتمالی یک محصول جدید، رشد احتمالی نرخ بیکاری، احتمال ورشکستگی برای شرکت‌ها و تقریباً هر چیز دیگری،
نه تنها پیش‌بینی‌کنندگان با هم اختلاف نظر دارند بلکه با خودشان هم مخالفند!
مثلاً زمانی که از توسعه دهندگان نرم افزار در دو روز جداگانه خواسته شد تا زمان تکمیل همان کار را تخمین بزنند، ساعاتی که آنها پیش‌بینی کردند، به‌طور متوسط ​​71% با تخمین خودشان متفاوت بود.

• تصمیمات پناهندگی پر از نویز هستند.
اینکه آیا یک پناهجو پذیرفته شود یا خیر. ورود به ایالات متحده به چیزی شبیه به قرعه‌کشی شبیه است(به‌شدت تصمیم قضات متفاوت است).
پژوهشی در باب پرونده‌هایی که به طور تصادفی به قضات مختلف اختصاص داده شده بود نشان داد که یک قاضی 5% از متقاضیان را پذیرفت، در حالی که دیگری 88% را پذیرفت.
عنوان این مطالعه به اندازه‌ی کافی گویاست: “رولت پناهندگی”.

• تصمیمات پرسنل نویز زیادی دارند.
مصابه‌کنندگان در مصاحبه‌ی شغلی با کاندیداهای یک شغل، ارزیابی‌های بسیار متفاوتی از افراد مشابه دارند. رتبه‌بندی عملکردها از همان کارمندان نیز بسیار متغیر هستند و بیشتر به شخصی که ارزیابی را انجام می‌دهد بستگی دارد تا نسبت به عملکرد مورد ارزیابی.

• قضاوت‌ درباره‌ی وثیقه پر از نویز است.
آیا به یک متهم قرار وثیقه اعطا خواهد شد یا در عوض فرستادن به زندان و انتظار برای محاکمه تا حدی به هویت فردی قاضی بستگی دارد؛ کسی که به پرونده رسیدگی می‌کند. برخی از قضات به مراتب ملایم‌تر از دیگران هستند. (این مورد را به وضوح می‌توان در بررسی‌های گوناگون پرونده‌ها شاهد بود. از میزان وثیقه گرفته تا خود حکم که به طرز عجیبی در قیاس بین پرونده‌های مشابه می‌توان دید. در این زمینه سال‌ها پیش مطلبی نوشته بودم مبنی بر اینکه گویی انگار هیچ قانون و سنجه‌ی ثابتی وجود ندارد جز میل فردی. اتفاقاً در آن مطلب به تشخیص و تجویز پزشکان نیز اشاره‌ای کرده بودم که انگار آنها نیز دچار همین عدم ثبات و معیار هستند.)

• پزشکی قانونی مملو از نویزها است.
در تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا اثر کشف شده در صحنه جرم با متهم مطابقت دارد یا خیر.

این نمونه‌ها به علاوه نمونه‌های متعدد دیگر که در کتاب آمده جملگی نشان می‌دهد که در حساس‌ترین مشاغل و موقعیت‌های تصمیم‌گیری، انسان‌ها علاوه بر سوگیری که در کتاب‌ها و مقالات و مطالعات فراوانی بدان تاکید شده، گرفتار نویز هستند.

این توضیحات بیشتر از خود کتاب و فصل اول آن نقل شد.
هرچند در جامعه‌ی ما هنوز بدیهی‌ترین و آشکارترین سوگیری‌ها با اهمال و مغفول مانده است و احتمالا بخش قابل توجهی از این فروگذاری و روگردانی‌ها بر اثر خود این سوگیری‌ها صورت می‌گیرد. تازه باید توجه داشت که این در مورد سوگیری‌ها است که نویسندگان نویز معتقدند آن‌قدر عیان هستند که حاجتی به بیانشان نیست؛ نویزها که جای خود دارند.

این کتاب متاسفانه هنوز ترجمه نشده اما به‌واسطه‌ی فروش بالای کتاب پیشین کانمن-یا حتی همین معرفی-احتمالاً ترجمه خواهد شد.

آرین رسولی پژوهشگر فلسفه و کیهان‌شناسی

کانال تلگرام arian_xboy@
پیج اینستاگرام arianrasouliii@