ابزارگرایی یا ابزارانگاری ( Instrumentalism ) در فلسفه علم و فیزیک

ابزارگرایی یا ابزارانگاری ( Instrumentalism ) در فلسفه علم و فیزیک

شاید تاکنون اکثر مخاطبان این مطلب اطلاعی از اینکه ابزارگرایی چیست نداشته باشند.چرا که همیشه در مباحث مختلف علمی و بویژه فیزیک ، افراد طوری از دستاوردهای علمی سخن میگویند،گویی نظریات معتبر علمی واقعیات عینی جهان و طبیعت را به ما نشان می دهند و هر نظریه علمی که شواهد و مدارک متعدد تجربی داشت و از آزمون های مختلف سربلند بیرون آمد ،پس واقعیتی در کیهان را به ما فهمانده است. به عبارت ساده ترعلاقه مندان به مطالعات علمی معمولا تصور می کنند کیهان و طبیعت ، همان چیزیست که علم آن را کشف می کند و نظریات علمی کاشف حقایق عینی کیهان هستند. اما تعجب کنید؛ چون طبق باور ابزارگرایی که اکتر بزرگان جامعه علمی هم با آن همراه بوده اند چنین چیزی نیست!

از نظر ابزارگرایان فیزیک (و در کل علوم تجربی طبیعی ) نه بدنبال کشف واقعیت های طبیعت ، بلکه بدنبال مدل هایی بوده و هست که بیشتر از سایر مدل ها بتوانند پیشبینی کند. این مدل ها صرفاً حقایقی از طبیعت و جهان را به ما نشان نمی دهد ، بلکه نسبت به مدل های دیگر ،پیشبینی بهتری دارند و هرگاه مدل دیگری بتواند بیشتر از مدل های فعلی ،کیهان را پیشبینی کند، جایگزین خواهد شد.

طبق ابزارگرایی یا ابزار انگاری ( Instrumentalism ) یک نظریه علمی، فقط یک ابزار سودمند برای درک جهان است و یک نظریه هر چقدر مؤثرتر یک پدیده را توضیح داده و پیش بینی می‌کند، قابل پذیرش است.نه اینکه تا چه میزان واقعیت عینی را برای ما توضیح دهد.

البته ابزار گرایان مخالف واقع گرایی ( رئالیسم ) هستند. اما صرفا ایده الیسم و ضد واقع گرایی را هم تایید نمی کنند. (در ادبیات فلسفه علم گاهی از عنوان غیر واقع گرایی نیز برای ابزارگرایان استفاده می شود.)

این دیدگاه و رویکرد علمی در علم جدید بسیار رایج است، ما در فرضیات متعدد و مختلف شاهد این بوده ایم که حتی گاهی برای اینکه یک نظریه توضیح بهتری از رویدادها ارائه کند ، فرض هایی را که ممکن است هیچ وجود خارجی نداشته باشند را در آن بکار می برند.

در ابزارگرایی وجود پپدیده ها در واقعیات اهمیت ندارد، بلکه نتایج نهایی که می تواند در پیشبینی بهتر به ما کمک کند قابل توجه است.

نکته نهایی:بسیاری از علاقه مندان به علم ، تصویری نادرست و ساختگی از علم دارند، چرا که معمولاً آنها در اینکه علم واقعیت های جهان را نشان می دهد یا خیر تصور رئالیستی دارند،اما در پذیرش بحث های میان رئالیست ها و مخالفان آن، به شکلی متناقض(تناقضی که به دلیل عدم آگاهی از آن اطلاعی ندارند) با رئالیست ها مخالف هستند. در اینجا قصد ما تنها توضیح دیدگاه ابزارگرایان بود، نه به این جهت که این دیدگاه را تایید یا رد کنیم. این نگرش به علم از قرن بیستم تا امروزه ، بین دانشمندان مطرح ،تقریبا نگرشی رایج تر نسبت به سایر نگرش ها بوده است.این نکته ممکن است برای بسیاری از افراد مایه تعجب باشد، بویژه کسانی که تصورات غیر واقعی از علم دارند اما یک مبحث بسیار گسترده و طویل بخصوص در یک قرن اخیر داشته و دارد که در اینجا به شرح جزییات آن نمیپردازم .

#arian_x