اعتبارسنجی مطالب ؛ چگونه اعتبار ادعاها را در تمام زمینه ها (علمی و غیر علمی) تشخیص دهیم؟ [بخش اول]

اعتبارسنجی مطالب ؛ چگونه اعتبار ادعاها را در تمام زمینه ها (علمی و غیر علمی) تشخیص دهیم؟ [بخش اول]

امروزه با وجود سیل عظیمی از کتاب ها ، مقالات ، جستارها و مطالب مختلف به اشکال گوناگون ، تشخیص صحت یا خطای یک ادعا ، یا حتی ارزش یک کتاب ، دشوارتر از هر زمانی است. این سوال ذهن بسیاری از افراد پرسشگر و اهل کسب دانش را به خود مشغول می کند .

گرچه این پرسش منحصر به عصر ما نیست، اما با افزایش حجم اطلاعات و روند تصاعدی و رو به رشد آن ، این معضل مهم پررنگ تر می شود.

از طرفی وجود ادعاهای شبه علمی و از طرف دیگر وجود گرایشات متکثر در علوم انسانی ، مسیر مطالعات یک محقق یا علاقه مند را تهدید و او را سرگردان می کند.

اما آیا راه مشخصی برای حل این معضل وجود دارد؟

راه حل قاطعی در این باره وجود ندارد و حل این معضل بسته به حیطه ی آن متفاوت است. در دنیای علوم تجربی ، بررسی اعتبار مدعیات بسیار ساده تر است.
با بررسی منابع معتبر می توان به صحت ادعا پی برد. منابع معتبر خبرگزاری ها و مراجع شناخته شده علمی یا پایگاه های اطلاع رسانی موسسات و سازمان های علمی هستند . برای مثال ممکن است یک سایت نه چندان معتبر، یک خبر علمی را منتشر کند اما به مراجع معتبر یا مثلا وبسایت موسسه یا سازمان علمی ای که پژوهش فوق را انجام داده ارجاع دهد.بدیهیست که در اینصورت آن خبر معتبر است.اما گاهی ممکن است در ارجاعات ، فقط به ذکر اسامی یا دانشگاه ها بسنده کنند ، اسامی یا بخش هایی از یک موسسه که اصلاً وجود خارجی ندارند، در اینصورت پی بردن به صحت آن برای بسیاری از مخاطبان دشوار و موجب خطای آنان خواهد شد. نوع دیگری از خبرها یا مطالب کذب ، ارجاع به اشخاص یا موسسات و سازمان های علمی مشهور و شناخته شده است که هرچند وجود دارند،اما مطالب به دروغ به آنها نسبت داده شده است. فهم این نوع از مطالب کذب ساده تر است. کافیست هرگاه با مطلبی روبرو میشویم که در آن به موسسات یا اشخاص شناخته شده ارجاع داده می شود، بدنبال درج مطلب در کتاب یا پایگاه های اطلاع رسانی آنها باشیم. یعنی یا باید مستقیما به جایی که آن شخص یا سازمان چنین مطلبی را عنوان کرده ارجاع داده شود–مثل کتاب یا مقاله یا پایگاه اطلاع رسانی آنها– یا به منبعی معتبر از مراجع اصلی علمی.

اما مهمترین نکته این است که میزان قوت مسائل مختلف علمی نیز یکسان نیست و از سوی دیگر هر ادعایی که دارای منبع معتبر بود ، “لزوماً” صحت ندارد. فرضیات و پژوهش های علمی ،دارای سلسله مراتب آزمونی هستند. یعنی باید دید مطلب یا ادعای علمیِ مطرح شده–ولو در معتبرترین منابع علمی منتشر شده باشد– در چه سطحی از تایید تجربی قرار دارد. در برخی از مطالب ذکر می شود که آزمایشات در چه مرحله ای هستند و در برخی دیگر چنین اشاره ای دیده نمی شود. (خصوصیت یک مطلب علمی خوب ، این است که در گزارش این نکته ذکر شود)

برای مثال ممکن است آزمایشی انجام شده باشد که یک ادعایی را تایید می کند، اما این آزمون در مراحل ابتدایی قرار داشته باشد؛ به این معنا که هنوز به دفعات مناسبی تکرار نشده یا کلیه ی ابعاد مختلف و جزییات آن مورد آزمون های پی در پی قرار نگرفته است.پس صرفاً مطالب منتشر شده در یک منبع معتبر ، برای تصدیق یک ادعا کافی نیست ، بلکه نوع و تایید تجربی آن اهمیت دارد.

علاوه بر این گاهی دانشمندان یا شخصیت های مشهور علمی فرضیات و مدل هایی ارائه می دهند که یا هنوز قابلیت بررسی تجربی ندارند و یا تمام جزییات و ابعاد مختلف آن فرضیه و مدل ، قابلیت آزمون ندارد.( به دلایل مختلف مثل نداشتن ابزار پیشرفته ای که لازم است).این نوع از مطالب تخصصی هستند .
#arian_x