عدالت از منظر رالز ؛ پس پرده بی خبری

عدالت از منظر رالز ؛ پس پرده بی خبری

جان رالز فیلسوف مشهور لیبرال که به فیلسوف عدالت مشهور است، در دو اثر دوران‌ساز و تأثیرگذار خود یعنی مقالهٔ «عدالت به مثابه انصاف» و کتاب «نظریه‌ای درباره عدالت» سعی نمود تا تقریر جامعی از مفهوم عدالت عرضه کند؛ اینکه در چه وضعیتی عدالانه است؟ یا دقیق‌تر اینکه چه قوانین و دستوراتی را می‌توان عدالانه خواند؟ آیا وضعیتی که در آن به سر می‌بریم، عادلانه است؟ برای تحقق یک وضعیت عادلانه چه باید کرد؟
رالز برای پاسخ به این پرسش‌ها بهترین مدل فکری تاریخ فلسفه سیاسی را ارائه داد که از بعنوان «پرده‌ی‌ بی خبری»
(Veil of Ignorance)
یاد میشود.

خلاصه این مدل می‌گوید فرض کنید شما متولد شده‌اید و کاملاً آگاه و هوشیار هم هستید، اما هنوز پا به کره زمین نذاشته‌اید و در مدار زمین در گردش هستید. هنوز نمی‌دانید که قرار است در کدام نقطه‌ی جغرافیایی، کدام کشور، شهر، محله متولد شوید؟ هنوز نمی‌دانید پدر و مادر شما چه کسانی خواهند بود؟ بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز مختلف اطراف شما چگونه و چه خدماتی را ارائه می‌دهند؟ کارکرد پلیس و دادگاه و قوانین محل زندگیتان چگونه خواهد بود؟نمی‌دانید عقاید و باورهای شما چه خواهد بود؟ چه شغلی خواهید داشت و درآمد شغل شما چقدر است؟ به تعبیر راولز در پشت پرده بی خبری قرار دارید. فرض کنید در چنین وضعیتی هستید که رالز آن را «وضعیت نخستین» نامید و اکنون قرار است وضعیت جهانی که قرار است قدم بر روی آن بگذارید را تعیین کنید. یعنی همه قوانین و شرایط جهان را تعیین کنید بدون اینکه بدانید خودتان در کجا و با چه شرایطی متولد خواهید شد.

از آنجایی که شما هنوز نمی‌دانید که پس از کنار رفتن « پرده بی خبری » چه چیزی نصیب شما می‌شود، ناچارید همه‌ی قوانین و ویژگی‌هایی را که برای این جهان تعیین می‌کنید کاملاً منصفانه باشد و سر سوزنی تبعیض علیه هیچ یک از مناطق، مشاغل، خانواده‌ها، محله‌ها، اقوام و غیره صورت نگیرد. برای مثال شما حاضر نیستید رسیدگی به یک محله‌ی خاص بهتر از محله‌ی دیگر باشد، حاضر نیستید یک مدرسه یا دانشگاه سطح بالاتری از یک مدرسه یا دانشگاه دیگر داشته باشد و یا یک شغل از شغل دیگر پردرآمدتر یا پرزحمت‌تر باشد. خلاصه اینکه شما حاضر نیستید هیچ تبعیضی وجود داشته باشد، چون هنوز نمی‌دانید قرار است در چه موقعیتی قرار بگیرید.رالز معتقد است در چنین شرایطی، جامعه‌ی مطلوب ما یک جامعه‌ی کاملاً منصفانه و بدون تبعیض است که در آنجا می‌توان عدالت را تحقق یافته دید.

به تعبیر دیگر می‌توان گفت اگر قرار بود انسان‌ها به طور دسته جمعی در پس پرده بی خبری قرار داشته باشند و به وضع قوانین بپردازند، آن جامعه کاملاً عادلانه خواهد.
بنابراین واضح است که ریشه بی عدالتی در این است که افرادی که از بی‌عدالتی سود می‌برند خود رادر وضعیت دیگر نمی‌بینند.

اگر قرار باشد وضع کنونی جوامع بشری را بسنجیم، در اوضاع بی‌عدالتی و تبعیض تمام عیار قرار خواهیم داشت. زیرا بر خلاف مدل ذکر شده، اکنون وضعیت زندگی هر شخصی به هنگام تولد مانند شرکت در یک بخت‌آزمایی به شانس و تصادف وابسته است.

پ. ن: از این نظرگاه می‌توان نقدهای بسیاری را متوجه نگرش‌هایی کرد که امروزه رواج بسیاری یافته است، اما از آنجایی که مراد این جستار مختصر تنها تبیین مفهوم پرده بی خبری و نسبت آن با عدالت بود، از پرداختن به این انتقادات صرفنطر شد.

✍ آرین رسولی