مختصری در باب انتقاد از مدرنیته

مدرنیته به مثابه یک اجبار

مدرنیته یا دوران نوین به فرهنگ و تمدن جوامع نوین گفته می‌شود. دوره‌ای در تاریخ جوامع بشر که از قرن پانزدهم آغاز و به گمان برخی تا قرن بیستم ادامه داشته و به گمان برخی دیگر همچنان به پایان خود نرسیده است. این پدیده با ظهور جنبش‌های مختلف و متعدد فرهنگی شکل گرفته است. به عبارت ساده و کلی همان جوامع مدرن که از قرن پانزده تا امروز بشر شاهد و بازیگر آن بوده است.(چون هدف در اینجا تعریف مفصل مدرنیته نیست، به جزییات تعریف آن نمی‌پردازیم.)

امروزه همچنان برخی تفکرات مثل بنیادگرایی و سنت گرایی ، و حتی پست مدرن‌ها در نقاط مختلف دنیا وجود دارد. انواع و اقسام این جهانبینی‌ها در یک چیز وجه اشتراک دارند و آن انتقاد و رد و نفی مدرنیته و دنیای مدرن است.

در طول تاریخ تنها تمدنی که راه بسط و گسترش آن از طریق محصولات آن شکل گرفته است نه توسط مروجان و تئوریسین‌ها. به همین سبب در سراسر فرهنگ‌‌ و تمدن بشری نفوذ یافت. از غرب تا شرق ما چه بخواهیم و چه در ظاهر با آن مخالفت ورزیم، توأمان تحت پوشش و حصار آن قرار داریم. یعنی گرچه در ظاهر ممکن است مخالفان فرهنگ و تمدن مدرن به انتقاد و مخالفت با مدرنیته مشغول باشند، اما همچنان در عمل از بکارگیری محصولات آن نیز گزیری ندارند و حتی عمدتاً با همین محصولات به مخالفت با دنیای مدرن می‌پردازند. بنابراین گویی مدرنیته مخالفان خود را مجبور کرده تا دچار پارادوکس باشند. همچنان تحت سیطرهٔ بی چون و چرای مادی و فرهنگی آن قرار داشته باشند، از ابزار آن مثل علوم مدرن و تکنولوژی بهره ببرند، اما داعیه مخالفت با آن را هم داشته باشند.

برای مثال استفاده از تکنولوژی و نقد مدرنیته مثل این است که ما پول یک سرمایه‌دار را برای سرمایه‌گذاری در یک تجارت استفاده کنیم، اما هم‌زمان ادعا کنیم که او یک شخص تهیدست، بی‌پول و فقیری بیش نیست !

چرا چنین مثالی جایز است؟چون تمام این محصولات یا لااقل بسیاری از آنها نتیجهٔ همان اندیشه‌هایی است که شدیداً مورد انتقاد مخالفان مدرنیته قرار دارند و به نوعی دلیل اصلی مخالفت آنان همین اندیشه‌هاست. پس نمی‌توان یک اندیشه را از ریشه و اساس نفی کرد و در عین حال معتقد بود محصولات و نتایج مفید و ارزشمندی در پی داشته است.

نکته نهایی و مهم در مورد مدرنیته این است که بر خلاف منتقدان، نباید آن را محصول یک منطقهٔ جغرافیایی خاص تلقی کرد و دستاوردی است متعلق به تمام بشریت با تمام ایرادات و انتقاداتی که به آن وارد است. نمی‌توان تمام قد از آن دفاع کرد و یکسره بی‌نقص دانست، اما بدتر از آن نمی‌توان با رویکردی پارادوکسیکال یکسره به ستیز با آن پرداخت.

پ.ن: این جستار مختصر،تنها اشاره‌ای خلاصه و جزئی به موضوع پردامنه و وسیع نقد مدرنیته است.بنابراین از شاخ و برگ‌های فراوان و مهم و اساسی که این بحث در پی دارد،عامدانه صرفنظر شده است.

آرین رسولی

کانال تلگرام