گوتنبرگ و فضای مجازی

گوتنبرگ و گوگل

امروز گوگل لوگوی خود را با طرحی از یوهانس گوتنبرگ (1398-1468م) اولین مخترع ماشین چاپ در اروپا نمایش داد.
البته پیش از گوتنبرگ تاجری به نام بی شنگ به کار گرفته شده بود اما گوتنبرگ با ابداع ماشین چاپ و گسترش صنعت چاپ نام خود را به‌عنوان یکی از تاثیرگذارترین انسان‌های طول تاریخ به ثبت رساند، آنقدر که شاید ماندگاری نام خودش را هم باید مدیون استفاده‌ی بشر از اختراع خودش باشد!

صنعت چاپ پس از گوتنبرگ به قدری رشد کرد که در یک قرن حدود 200 میلیون نسخه کتاب به چاپ رسید! پیش از اختراع ماشین و صنعت چاپ نسخه‌های کتاب تنها در دست معدودی از انسان‌ها یافت می‌شد اما با ظهور این صنعت توده‌های علاقه‌مند به مطالعه، آگاهی و کسب دانش نیز از داشتن کتاب بهره می‌بردند. تا سال‌های اخیر می‌توان گفت تمام پیشرفت‌های بشر مدیون گردش اطلاعات و سرعت گردش این اطلاعات بوده است که به شکل کلاسیک با آثار مکتوب ، یعنی کتاب‌ها صورت می‌گرفت. اما در سال‌های اخیر پیشرفت‌ها و ابداعات دیگری نیز منجر به افزایش سرعت گردش اطلاعات و تسهیل مضاعف آن شده است. وجود اینترنت و شبکه جهانی وب و به دنبال آن پدیده‌هایی مثل گوگل، سایت‌ها و اکنون شبکه‌های اجتماعی یک جهش عظیم در کسب آگاهی و دانش بشری را به همراه خواهد داشت که شاید تنها با اختراع صنعت چاپ سریع و انبوه کتاب قابل قیاس باشد. امروزه در کنار کتاب، فضای مجازی نیز موجب رشد مضاعف معلومات بشر شده است اما با تفاوت‌هایی ظریف. معلومات و داده‌هایی که از طریق فضای مجازی نشر و گسترش می‌یابند ویژگی‌های متفاوتی با آثار مکتوب دارند، برای مثال علاوه بر سرعت و کمیت و کیفیت، تحمیل و گردش نسبتاً آزادتر اطلاعات در این دوره با گذشته قابل قیاس نیست.

امروزه تحمیل انبوهی از داده‌ها و اطلاعات مفید، مضر و یا خنثی به مخاطبان از طریق فضای مجازی اجتناب ناپذیر است . کاربران تمام اطلاعاتی را که قصد دریافت آنها را دارند کسب نخواهند کرد و بسیاری از اطلاعاتی که نصیب آنها می‌شود تنها حاصل حضور و استفاده‌ی آنها از فضای مجازی است. در گذشته تنها با رجوع به کتاب مورد نظر، مخاطبان تنها به محتوایی که در جستجوی آن بودند می‌رسیدند اما بعدها با اختراع رادیو و تلویزیون و رسانه‌هایی غیر از کتاب، کمی هم اطلاعات تحمیلی نصیب آنها می‌شد، مثل تبلیغات یا برنامه‌هایی که از این رسانه‌ها ارائه می‌شد، اما امروزه در فضای مجازی حجم غیرقابل قیاسی از اطلاعات بر افراد تحمیل می‌شود که نه تنها در جستجوی آن نیستند بلکه شاید آنها را از محتوایی که به دنبال آن بوده‌اند نیز منحرف کند. گاهی وضع رادیکال‌تر شده و افراد بدون اینکه پیگیر اطلاعات یا محتوای خاصی باشند به این اقیانوسی از اطلاعات شیرجه‌ میزنند و خود را به دست جریان موج‌های آن می‌سپارند. ‌

مثال دیگر گردش آزاد اطلاعات است که در این مورد امروز با هیچ دوره‌ای از تاریخ تکنولوژیِ‌ رسانه‌ای بشر قابل قیاس نیست. در گذشته نه تنها کتاب‌ها بلکه آثار هنری نیز به راحتی قابل سانسور یا حذف بودند. حتی رسانه‌های دیگر از قبیل روزنامه‌ها و مجلات و غیره نیز امکان گردش آزاد اطلاعات را فراهم نمی‌کرد، اما امروز تا حد بسیار بسیار زیادی فضای مجازی از سد تمام موانع و دست‌اندازهای گردش اطلاعات گذشته است. هرچند علائم خطرناکی هم وجود دارد نظیر اینکه مدیران شبکه‌های بزرگ این امکان را دارند که قوانین سلیقه‌ای خود را بر کاربران پرشمار خود در سراسر دنیا اعمال کنند. اما به هر حال این وضعیت، شفافیت بی‌سابقه‌ای را بر زیست بشر حاکم کرده است. این موقعیتی است که طیفی از بدترین یا بهترین موقعیت‌های ممکن را برای تک تک افراد بشر فراهم می‌سازد. در بدرترین موقعیت- که اغلب افراد در چنین وضعیتی قرار دارند- می‌توان در میان این انبوهی از اطلاعات خام و بی‌ارزش و مضر سردرگم ماند یا خود را در بهترین موقعیت برای بهره‌برداری از این وضعیت قرار داد که آن گزینشِ دائمیِ اطلاعاتِ مفید است. در حالت دوم (بهترین حالت) ما شانس استفاده از اختراع عظیمی مشابهِ ماشین چاپ گوتنبرگ را داریم و در حالت نخست (بدترین حالت) خود را به نقطه‌ای در تاریخ، حتی پیش از اختراع ماشین چاپ گوتنبرگ پرتاب کرده‌ایم.

یعنی وضعیت ما مشابه فردی است که درست در روزگار گوتنبرگ زندگی می‌کند و قصد دارد از این اختراع استفاده کند و وارد مرحله‌ی پس از ماشین چاپ بشود یا خود را در همان وضعیتی نگاه‌دارد که هنوز صنعت و ماشین چاپ اختراع نشده است.

آرین رسولی پژوهشگر فلسفه و کیهان‌شناسی

۱۴٠٠/۱/۲۶
2021 april 15

کانال تلگرام
مقالات مرتبط
مقاله مرتبط از خودم در زمانه در مورد عجله و شتابزدگی
https://www.radiozamaneh.com/459792