شبه مسئله ها را رها کنیم

شبه مسئله ها را رها کنیم

چند سطر در باب شبه مسائل

منظور از شبه مسئله ، مسائلی است که اگر چه صادق هستند ،یا دست کم کاذب نیستند، اما معضل یا دغدغه ی پر اهمیتی نیز برای انسانها نیستند، یا نباید باشند.

در دنیای علوم ، فلسفه ، تاریخ یا هر حیطه ای ، انبوهی از مسائل وجود دارند که نه برای ما ،نه آیندگان و نه هیچ موجودیتی ، مفید نبوده و نخواهند بود.مثال های متعددی از این شبه مسائل که در حیطه های مختلف وجود دارد؛

در علم؛ دو رویکرد علمی در مطالعات افراد وجود دارد. یکی مطالعه برای یک هدف تخصصی و دیگری مطالعه از روی علاقه و برای افزایش فضیلت و غنی شدن اندیشه.در رویکرد نخست و مطالعات تخصصی ، شبه مسئله ها در قالب پرداختن به فعالیت هایی که حل آنها فایده ای ندارد، ظهور می کند. مصادیق این رویکردهای نامناسب در فضای علمی ما وجود داشته و دارد. برای مثال ما برای ارتقاء سطح علمی ، به خطا ، سعی کردیم مقالات متعددی منتشر کنیم. در سالهای اخیر اساتید و دانشجوهای فعال ما دائما اقدام به انتشار مقالات علمی کردند، اما اگر هزار مقاله با نویسندگان آنها را انتخاب کنیم و از آنها بپرسیم چه مسئله ی مهم علمی را حل کرده اند؟ یا چه مشکل مهمی در ایران ، رفع شده ؟ یا چه تاثیری بر اندیشه های جامعه داشته اند؟ پاسخی نخواهیم یافت. این مصداق بارز پرداختن به شبه مسائل در سطح کلان و تخصصی است.

اما در رویکرد دوم که در مطالعات علمی عمومی وجود دارد این است که گاهی ما به جای پرداختن به مسائل و مقولاتی که گره از پیشرفت و غنای نظرات و آراء ما بگشایند، به شبه مسائل و کسب داده هایی می پردازیم که یا سودی ندارند،یا سود آنها ناچیز است. برای مثال اگر ما علاقه مند به مسائل علمی هستیم، اینکه جرم سیاره مشتری ۱٫۸۹۸×۱۰^۲۷ کیلوگرم است و فاصله آن از خورشید ۷۷۸٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر، چه تفاوتی دارد؟ اگر هدف ما صرفا این باشد که عدد فوق را بفهمیم، یعنی به شبه مسئله پرداخته ایم. اگر قصد ما از کسب این داده ها، پرداختن به موضوعات مهمتری باشد و این پرسش ها ابزاری باشند برای پرداختن به مسائل (و نه شبه مسائل ) آنگاه کسب چنین اطلاعاتی موجه است، اما اگر صرفا به گرداوری چنین معلوماتی بپردازیم، به معنای دقیق کلمه عمر و وقت بسیار محدود خود را ضایع کرده ایم.

اندیشمندان زیادی تا امروز این نکته را گوشزد کرده اند و ما امروز در عصر انباشت مضاعف داده ها ، وضع حساس تری داریم. عمر ما بسیار کمتر از آن است که تمام اطلاعات موجود را بدست آوریم و از آن مهمتر ، معضلات و مسائل بیشماری در مقابل بشر قرار دارند که پرداختن به آنها و دوری از شبه مسائل ،شاید گره گشا باشد و اگر نباشد ، دست کم به اتلاف وقت مشغول نشده ایم. این نکته را فراموش نکنیم، وقتی از اتلاف وقت در این موضوع سخن می گوییم، به معنای اتلاف وقت توسط انسان هایی است که پرسشگر ، محقق و بدنبال کسب علم و دانش هستند. اکثریت آدمیان ، چنین ویژگی های مطلوبی ندارند . همین موضوع موجب می شود تا وقت چنین اشخاصی که علاقه مند به مطالعه،کسب دانش و پرسشگری هستند ارزشمندتر بحساب آید.

شبه مسئله های فلسفی

همانطور که گفته شد، پرداختن به شبه مسئله ها، محدود به عرصه ی علم نیست. در دنیای فلسفه نیز چنین وضعی وجود دارد و چه بسا اوضاع وخیم تر است.

پرداختن به مقولات صرف تاریخیِ فلسفه که گشایشی برای امروز ما ندارند و تکرار مضاعف آنها ، در فضای فعالان فلسفه ی ما جاریست. پیش تر در این باب سخن گفته ایم که این فعالان به پژوهش فلاسفه می پردازند وبه خیال خود دلمشغولی فلسفی دارند!

برای مثال سخنرانی ها و درسگفتارهای مفصلی ایراد می شود درباره ی واژه های مبهم در متون برخی فلاسفه . از بیلدونگ تا دازاین . بدون ایضاح فونکسیون و کارکرد آنها و نسبت آنها با امروز. این نکته نباید موجب این سوءبرداشت شود که؛ پرداختن به فلاسفه ی گذشته امریست عبث و ناکارآمد. بلکه برعکس ، بسیاری از آموزه ها ، امکان کارآیی در مباحث امروزین را دارند. (چنانچه خود نگارنده دشمغول آن بوده و هست)
اما باید میان پژوهش فلسفی و پرداختن به مسائل و پرداختن به شبه مسائل تمایز قائل شد. اگر ساعت ها برای شرح و ایضاح اصطلاح ” بیلدونگ ” یا ” دازاین ” وقت بگذاریم (ضعف این فیلسوفان در ایضاح مفاهیمشان را سعی کنیم ما جبران کنیم! ) ،یا ساعت ها به تقریر آموزه هایی از دکارت بپردازیم که منسوخ شده است، هیچ کاری نکرده ایم جز اتلاف وقت . تاکید می شود که این نقد تنها متوجه بخش هایی از آموزه ها یا مفاهیم است که ربط و نسبت ارزشمندی با عصر ما ندارند. مثلاً اگر ما تلاش کردیم تا آموزه هایی از یک فیلسوف باستانی را در مسئله ای که امروز با آن مواجهیم تبیین کنیم و ربطی میان آراء او و بحث ما وجود داشت، قضیه متفاوت خواهد بود با زمانی که فی المثل محققان ما در پی ارائه نظرات منسوخ یک اندیشمند هستند.

#arian_x ✍