هیچوقت علم قطعی نیست ؟

هیچوقت علم قطعی نیست ؟

شاید برای بسیاری از کسانی که با مباحث علمی آشنا هستند عجیب باشد، چرا که بطور مداوم شنیده اند که: “علم هیچوقت قطعی نیست” / “روش علم استقرایی است ، پس هیچگاه قطعی نیست ” و….

اما این جمله همواره صحیح نیست!

این ادعاها در بسیاری از موارد از زبان کسانی گفته می شود که نظرات علم ستیز یا به تعبیر دیگر مخالف با علم دارند. برای مثال در مواجهه با ادعاهای شبه علمی هنگامی که خطای علمی آنان را نشان دهید، آنها ممکن است مدعی شوند علم با روش تجربی و استقرایی کار می کند و این روش هیچگاه نمی تواند حکم قطعی صادر کند. دیوید هیوم اولین بار بطور جدی به مشکل روش استقرایی و مبتنی بر تجربه و مشاهده اشاره کرد.

مثال خیلی ساده و مشهوری که برای استدلال هیوم می توان آورد طلوع خورشید است. اگر ما میلیاردها بار ببینیم که خورشید هر روز طلوع می کند، دلیل بر این نیست که فردا هم قطعاً طلوع خواهد کرد. چون هرچقدر یک پدیده ای تکرار شود ، دلیل بر قطعیت آن نیست. اگر هزاربار شاهد باشیم که یک ویروس در ایجاد یک بیماری نقش دارد، ممکن است در هزار و یکمین تجربه، بدون حضور آن ویروس ، بازهم بیماری ایجاد شود . هرچند وقتی تعداد مشاهدات ما بالاتر می رود، احتمال وقوع آن بالاتر می رود و در مواردی که مشاهدات ما بیشمار است، عقلانی تر است تا احتمال زیادی را برای تکرار آن تجربه قائل باشیم. اما هرگز نمی توانیم با قطعیت حکمی صادر کنیم. ّتا اینجا همه چیز درست است . اما چرا جملات مذکور و امثال این مثال ها غلط است؟

اینکه علم با روش تجربه و مشاهده(استقرایی) کار می کند و این روش از قطعیت برخوردار نیست ، کاملاً درست است، اما نه همیشه!یک استثنای بزرگ وجود دارد که در مواردی بسیار مهم که ادعایی علم ستیزانه مطرح می شود باید بدانیم . این استثناء هنگامیست که ادعایی “غلط” مطرح شود. ادعاهایی که با علم کنونی در تضاد و تناقض قرار دارند ، نمی توانند با توسل به اینکه علم قطعی نیست ، خود را از ابطال نجات دهند.

پس ادعای درست چنین است: “علم هیچگاه پاسخ قطعی نمی دهد مگر در برابر ادعاهای غلط”

ar

منظور از ادعاهای غلط ، همان ادعاهایی است که در شبه علم و نظرات “علم ستیز” میبینیم. این ادعاها همین حالا با فکت های علمی در تضاد هستند ، اما همچنان داعیه کشف و تبیین دارند.برای مثال فرض کنیم ادعایی مطرح شود که موجوداتی فضایی صد سال قبل تمام فیل های کره زمین را ایجاد کرده اند. در این ادعا یک خطای آشکار وجود دارد که با تجربه و شواهد در تناقض است و این تناقض نیازی به بررسی های بیشتری ندارد که اگر شواهد بعدی این نظریات کنونی را ابطال کرد، صحت آن ممکن شود.

این ادعا همین “الآن” بطور “قطعی” با “علم” تناقض دارد.شواهد فسیلی و حتی متون به ما نشان می دهد عمر فیل ها بیش از هزارسال است و این شواهد چیزی نیست که با تغییر آن به عمری کمتر از صد سال برسیم . یا فرض کنیم استدلالی مطرح شود که در یکی از اجزا یا گزاره های آن قوانین گرانش بطور کلی نقض شود؛ این ادعا دیگر نمی توانند بقا پیدا کند ، آن هم تنها با این ادعا که دستاوردهای علمی قطعی نیست. در اینجا باید این خبر بد را به کسانی که نظراتی علم ستیزانه دارند ، برسانیم که علم در اینجاها اتفاقا بطور قطعی ادعای فوق را رد می کند.

پس نباید گفت پاسخ علم “هیچوقت” قطعی نیست، بلکه علم در مواردی بطور قطع پاسخ دارد. در مواردی که ادعایی “علم گریز” مطرح شود، یعنی ادعایی مطرح شود که به کلی در حیطه علم نیست ، در آنجا دیگر علم ورود پیدا نمی کند. اما در اکثر مواردی که ادعایی با علم به مشکل می‌خورد، ادعا بطور قطعی قابل ابطال است ، اما مدعیان سعی می کنند با توسل به این نکته ، ابهام ایجاد کنند و در گرد و غبار این ابهام بگریزند.

مغالطهٔ پنهانی که این نوع ادعاها حمل می‌کنند این است که انگار آنها فراتر از زمان و مکان ایستاده‌اند، اما شخصی که از یک ایدهٔ علمی دفاع می‌کند محدود به زمان و مکان است! آنها در قضاوت یک مدل علمی، معتقدند هیچکس نباید آینده را پیشبینی کند و می‌پرسند: از کجا معلوم که در آینده این مدل علمی ابطال نشود؟ اما درست در همان لحظه خودشان دچار اصطلاحاً ترجیح بلا مرجح (یعنی چیزی را بدون اینکه برتری داشته باشد، برتر بدانیم) می‌شوند. یعنی علیرغم اینکه ادعا می‌کنند شخص مدافع علم نباید آینده را حدس بزند و از کانتکست اکنون و حال خارج نشود، خودشان به راحتی از تاریخ، اکنون و حال خارج می‌شوند. به عبارت دیگر اگر ادعا کنیم که نباید از تاریخ و معرفت و دانش حال حاضر تخطی کنیم و پیشگویی کنیم، پس اکنون ادعایی در تناقض با یک مدل معتبر علمی، کاملاً باطل و مردود است.

آرین رسولی کیهان شناس و پژوهشگر علم و فلسفه

https://t.me/Arian_xboy